De transformerende kracht van Kali…

Kali, De Moeder
“Wie het waagt de ellende lief te hebben
De gestalte van de dood te omhelzen
Te dansen de dans van vernietiging,
tot hem komt de Moeder!”

Vivekananda.

 

 

Bevangen door de geest van Kali
 

Zeven jaar geleden:

Als reactie op de kleinerende opmerking voelde ze hoe ze weer innerlijk bevroor. Maar deze keer duurde de bevriezing  een moment, het was slechts de stilte vóór de storm.
Tegelijkertijd voelde ze hoe de woede van binnen omhoog kwam en zich, als een niet meer te houden kracht, korte metten maakte met een beheersing van jaren.
Onwillekeurig deed hij een stap achteruit.
Haar ogen schoten vuur en de woorden stroomde pulserend als lava naar buiten. De frustratie van jaren lange vernederingen, onderdrukking en het manipulatieve misbruik van haar financiële afhankelijkheid, balde zich nu samen. Ze hoorde zichzelf zeggen wat ze al die tijd had binnen gehouden uit angst niet bemind te worden. Het was juist deze angst die zijn macht had gevoed. Een demonische macht die illustratief is voor de schaduwkant van het patriarchaat waardoor vrouwen eeuwen zijn mishandeld, gekleineerd en onderdrukt.
Er was nu geen angst meer en ergens wist ze dat ze bijna op een wellustige manier genoot van deze expressie.   Als haar woordenstroom nu de kracht had om iemand te doden dan had ze ter plekke een moord begaan.
Ze zag hoe hij zich uit de voeten wilde maken maar ze schreeuwde  tegen zijn rug: “Als je een echte vent bent dan blijf je nu staan! Als je een vent bent heb je de moed om mij nu in de ogen te zien!”
Maar de laatste woorden braken echter stuk tegen de deur die hij met een klap dichtsloeg. Ze had nog wel gehoord dat hij binnensmonds mompelde: “hysterisch viswijf!”

Wie is Kali?

De godin Kali uit de hindoeïstische godenwereld,  is een deelaspect van de godin Durga of Devi.  Devi is voor de hindoes een manifestatie  van het goddelijk vrouwelijke dat zich laat kennen door verschillende eigenschappen, afhankelijk van wat het leven van haar vraagt. Kali vertegenwoordigt het vernietigende aspect. Het vernietigende dat nodig is om oude structuren af te breken teneinde de vernieuwing een kans te geven. Daarmee vernietigt ze ook datgene wat het leven vervormt en doet stagneren.
De mythe vertelt dat de schone godin Devi rust in zichzelf op een berg in de Himalaya. Zij wordt opgemerkt door de dienaren van de demonenvorst Sumbha. Deze vorst wil Devi voor zich winnen en zend zijn dienaren er op uit om met allerlei verleidingskunsten en vleierijen haar er toe te bewegen mee te komen naar de vorst. Devi weigert, als Sumbha iets van haar wil mag hij haar gerust bezoeken, maar ze voelt geen enkele noodzaak gehoor te geven aan het verzoek om zelf naar hem toe te gaan. Ze heeft genoeg aan zichzelf. De vorst wordt door deze reactie in zijn mannelijk ego aangetast en gaat over tot gewelddadige maatregelen, hij is immers gewend zijn zin  te krijgen.  “Als je niet uit vrije wil komt dan zal ik je met geweld en tegen je zin aan je haren meevoeren.” stelt de demonenhoofdman, die nu vergezeld is van een leger. Devi haalt onverschillig haar schouders op. Maar als de demon naar voren stoot om haar aan te vallen is ze met een enkele klank van haar stem instaat om hem tot as te verpulveren.  Onderwijl vernietigt haar leeuw het leger.
Sumbha brengt nu nog meer legermacht in stelling. Opnieuw trekken legerscharen naar de berg van Devi waar ze glimlachend worden ontvangen. Op het moment dat ze haar echter willen aanvallen veranderd haar gelaat en wordt inktzwart, uit haar ogen flitsen bliksemschichten terwijl haar voorhoofd splijt waaruit de gevreesde Kali verschijnt.

Kali oogt als een afschrikwekkend wezen met een zwart gelaat, bloeddoorlopen ogen en een lange tong, waarmee ze het bloed van de wereld oplikt. Ze wordt omgeven door een schare van sissende slangen en aan de gordel rond haar middel, hangen vijftig doodshoofden. Ze heeft vele armen. In een van haar linkerhanden draagt ze een net afgehouwen hoofd en met een andere hand omvat ze een zwaard, symbolen van de dood. 
Met een van haar rechterhanden houdt ze een heilig boek vast en in een andere rechterhand houd ze een gebedssnoer vast: symbolen van het leven.
Kali maakt haar gewag in deze wereld door een ijselijk geluid uit te stoten, waardoor één moment het leven verstart. Vervolgens geeft ze een brul waarbij ze haar mond openspert. Met een losjes armgebaar werpt ze in een keer het leger, de olifanten en strijdwagens,  in de afgrond van deze muil. Wellustig maakt ze kauwbewegingen terwijl het bloed van de slachtoffers, in enkele druppels, van haar kin druipt.  Kali krijst en dan gaat het over in een schril lachen die echoënd resoneert tegen de bergwanden van de Himalaya. Het is de kreet van de overwinning! De laatste  slachtoffers onthoofd ze met slechts één houw van haar zwaard. De hoofden legt ze als trofeeën  aan de voeten van Devi.

 Kali: de vernietigster van de demonische patriarchale krachten  

In de vertolking van Ajit Mookerjee, in zijn boek Kali de vrouwelijke kracht krijgt dit verhaal nog een staartje. Hij schrijft: “De machtige demon Raktabije bleef achter. Uit het bloed dat uit zijn wonden stroomde sprongen duizend nieuwe krijgers, die het destructieve mannelijke beginsel vertegenwoordigen. Om deze archetypische kracht te vernietigen, dronk Kali herhaaldelijk het zaad-bloed. Dit symboliseert het verslinden of ‘het in bezit nemen’ en onschadelijk maken van een overweldigend destructief element, een fallische kracht.”

In veel new-age filosofieën stelt men dat slechts door toedoen van “De Liefde” het destructieve kan worden uitgeroeid. Hierbij worden vaak gevoelens van haat en verontwaardiging onderdrukt ten gunste van deze ideale ideologie. De ervaring leert echter dat dit een gevaarlijke manoeuvre  is die je niet werkelijk dichter bij De Liefde brengt. Er wordt hier slechts een schijnheilig imago geschapen waarbij de destructieve emoties in het bewustzijn geen plaats mogen hebben, deze gaan dan ondergronds en kunnen vanuit het onderbewuste toch een saboterende werking hebben.  Ik denk, als karikatuur aan de vrouw die met zachte stem over het mooie, het schone en het zuivere spreekt terwijl je als goed waarnemer toch een teneur van verongelijktheid en woede ervaart. Bovendien gaat het hier om een imago die vrouwen onschadelijk maakt waarbij hun oerkracht, de wezenlijke vrouwelijke essentie, wordt onderdrukt.
Onze cultuur beschouwt immers een razende vrouw als gauw tot een hysterica of een die last heeft van haar hormonen. De tragiek is dat veel vrouwen behept zijn met een collectieve angst om de oerwoede te uiten. Hoe vaak heb ik niet gezien hoe een vrouw haar gezicht in een glimlach plooit terwijl je weet dat ze gekwetst is.
Hoe vaak verzinnen vrouwen geen drogeredenen en excuses voor het misdragen van een wrede partner: alsof ze als Goede Moeder alles met de mantel der liefde moeten toedekken.
Toch, schuilt er juist in het uiten van deze pure oerwoede een enorme potentie, die paradoxaal de weg naar de ultieme Liefde bereid. Over de in het westen populaire Indiase knuffel Guru Moeder Amma, schrijft haar biografe Judith Cornell:
“In Kerala geloven duizenden Indiërs dat Amma een incarnatie is van de goddelijke moeder Kali. Een groot aantal Indiase swami’s die zich langere tijd in haar aanwezigheid bevinden, hebben ervaren wat zij Amma’s ‘donkere Kali-natuur’ noemen.  Hoewel ze een liefdevol persoon vol mededogen is, weten ze dat ze niet aarzelt hen ervan langs te geven wanneer ze vindt dat het nodig is om hun egoïstische trekjes met wortel en al uit te rukken.”
En ook Jezus treedt krachtdadig op tegen egoïsme wanneer hij de tollenaars, die het volk uitbuiten, de tempel uitjaagt (Lucas 19: 45-46).
Je kunt  juist ook in naam van De Liefde, dat zich uitdrukt in verantwoordelijkheid – het vermogen tot antwoorden -  je stem verheffen tegen onrecht en onderdrukking.
Kali heeft de functie om de vervormde mannelijke demonische kracht te vernietigen, de zogenaamde egoïsche krachten, teneinde de vrede en het evenwicht te herstellen. Vanuit dit perspectief is Kali, ten diepste een creatieve kracht, die op zijn minst erkenning verlangt.

De angst voor Kali

Er bestaat een mythe over de godin Kali, die verhaalt dat de god Vishnu, op zijn zonnevogel Garuda, door het luchtruim zeilde. Ze passeerde ook de troon van Kali maar waren wat bevreesd om haar aandacht te geven.  “Strak voor je kijken!” gebood Vishnu de zonnevogel. Kali raakte, als licht ontvlambaar wezen, vertoornd over deze ontkenning en bracht toen een verstarring over Vishnu en Garuda. Beiden storten in de wereldoceaan, Vishnu verloor hierbij zijn bewustzijn.
Na verloop van tijd ging de scheppergod Brahma, op zoek naar Vishnu. Toen hij hem vond probeerde hij hem uit de oceaan te tillen maar met deze aanraking verstarde ook Brahma. Dit lot werden ook de goden beschoren die hun voorgangers probeerden te verlossen.  Het leven stagneerde!
Shiva, de gemaal van Kali, was gealarmeerd toen hij zag dat het leven om hem heen gefixeerd was. Hij kende het reactiepatroon van zijn geliefde en kreeg daardoor het vermoeden wat er aan de hand was.  Hij gebood de goden Kali alsnog eer te bewijzen.

De wijsheid die Kali ons wil offeren wordt genegeerd. Kali stelt immers, dat willen we niet tijdens ons  leven doods worden, dan moeten we meebewegen met het ritme van leven en dood. Ze vertelt ons dat aan alle genoegens ook weer een einde komt: de vakantie is voorbij, het feestje is ten einde, ziekte maakt een einde aan gezondheid, de zomer maakt plaats voor de herfst, de geliefde vertrekt en je wordt ontslagen. Maar ze vertelt ons ook dat ieder einde weer de weg bereid tot een wedergeboorte. Mensen die bang zijn voor deze dynamiek willen het leven  dichtmetselen met structuren maar daardoor metselen ze ook de ontvankelijkheid dicht voor het verassende dat het leven te bieden heeft.
Kali is in wezen niet wreed, haar hart is gevuld van Liefde en mededogen en juist daarom doet ze wat ze doen moet, ook al wordt haar gedrag niet altijd meteen op de juiste waarde geschat.  Maar als men haar negeert dan laat ze het leven verstarren, we raken dan bijvoorbeeld in een depressie, waardoor we alsnog bewust van haar moeten worden.

De donkere kant van Devi

Vooral in onze patriarchale cultuur hebben we het moeilijk met dit Kali-aspect. We willen opgaan en blijven blinken. We idealiseren de jeugd en verketteren de ouderdom.  Enerzijds leven er vaak onuitgesproken idealen ten aan zien van het vrouwelijke ten koste van aspecten van haar wezen die, ondanks emancipatie, nog steeds geen plaats mogen hebben. Zelfs bij jonge vrouwen beluister ik de angst voor afwijzing als ze geconfronteerd worden met gevoelens die niet passen in de scene of de mores die de media of zelfs spirituele doctrines  ons voorspiegelen.
In onze cultuur verwelkomen we gemakkelijk  de lichte zijde van de godin, waar de zogenaamde elementaire godinnen model voor staan. In de mythologie zijn dat de godinnen die voeden en verzorgen en de soort instant houden. Te denken valt aan de Griekse graangodin Demeter, of de Indiase Lakshmi  die zorgt voor liefde en weelde en dan natuurlijk de christelijke Maria, de troosteres bij uitstek.  Ze zijn de godinnen die horen bij het opgaan en het blinken, de lente en de zomer. 
Maar de godin heeft ook een andere zijde, men noemt dat haar  donkere zijde.
Kali staat model voor deze donkere zijde, ze manifesteert de afbraak die nodig is om uiteindelijk ruimte te geven aan  (psychische) vernieuwing.  We kunnen deze godinnen verbinden aan de herfst en de winter.
Het Christendom heeft het donkere aspect gekwalificeerd als duivels. Het duivelse aspect werd sowieso gelieerd aan het vrouwelijke: haar aardse lichamelijkheid werd daarmee verdacht gemaakt ten gunste van het hemelse vrouwelijke waar Maria een projectie van is.
Het vrouwelijke werd gezien als de veroorzaakster van de chaos (zoals Eva en Lilith, ik verwijs hiervoor graag naar het vorige artikel).  In feite gaat het hier om een neurotische onderdrukking van de aardse  vergankelijkheid. Deze angst heeft niet alleen vrouwen  onderdrukt maar ook levenloze structuren, zoals kerkelijke hiërarchieën geschapen. 
Opbouw en afbraak zijn echter twee kanten die de dynamiek van het leven bepalen.
Godinnen als de joodse Lilith, de Soemerische  Inanna of de Indiase Kali, zijn bij uitstek transformatiegodinnen. Godinnen die ons uitnodigen om tot bezinning te komen ten einde gerichte keuzen te maken verlangen van ons om datgene los te laten wat niet meer bijdraagt aan groei en ontwikkeling. Maar we weten ook dat loslaten niet altijd even makkelijk is, vaak gaat dit gepaard met angst en lijden.
Het verwelkomen van deze transformatiegodinnen voelt  oncomfortabel omdat ze ook chaos in het gemoed scheppen.

Kali laat ook het meest expliciet van zich horen in de periode vlak voor de menstruatie. Fysiek is er sprake van afbraak maar ook psychisch wordt een vrouw in deze periode betrokken op diepere lagen van haar bewustzijn, daar waar het licht van de ratio nog maar nauwelijks aanwezig is.  Veel vrouwen vertellen dat het lijkt alsof ze meer geregeerd worden door een destructieve oerkracht. Omdat dit gevoelens zijn die maatschappelijk moeilijk te plaatsen zijn voelt ze spanning.  Het is de spanning tussen het ideaalbeeld dat de cultuur van haar heeft geschapen en dat wat zich werkelijk in haar beweegt.  Deze spanning komt vlak voor de menstruatie meer aan de oppervlakten in symptomen zoals het premenstrueel syndroom (PMS).
Wanneer echter een vrouw deze natuurlijke dynamiek in zichzelf leert begrijpen en een plaats kan geven dan pas geeft ze ruimte aan Kali om gericht haar werk te doen.  Juist deze premenstruele periode, is bij uitstek de periode waarin je de kans krijgt datgene uit te zuiveren waar je niets meer aan hebt. Niet alleen fysiek laten we los maar ook psychisch.

Maar ook na de menopauze wil Kali nog al eens, op een onbewaakt ogenblik ons overvallen. Aanvankelijk schept dat verwarring en chaos in het gemoed. Verzetten heeft geen zin, tegen de kracht en macht van Kali is geen kruid gewassen. Voortijdig je op het meditatiekussen storten teneinde al die duisternis onmiddellijk  te transformeren in licht, irriteert Kali mateloos. Ze laat zich niet graag dwingen.  Het enige wat ze wil is dat je haar met open armen en nieuwsgierigheid ontvangt opdat ze ongestoord haar werk kan doen. Haar werkzaamheid is er op gericht dat dat we kunnen groeien en bloeien in  bewustzijn en daarmee De Liefde spontaan ontvangen.  Wanneer we haar de ruimte geven zullen we ontdekken dat op een evenzo onbewaakt moment het bewustzijn weer wordt verlicht opdat we weer kunnen voeden, verzorgen en creëren.